نقش عناصر پیرامتنی در توسعة دریافت و فهم متن مثنوی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانشگاه اصفهان-دکتری تخصصی

چکیده

چکیده
پیرامتن‌ها آستانه‌های ورود به جهان متن‌اند و از این­رو در زمرۀ شاخص‌های کلیدی فهم و دریافت متن به شمار می‌روند.
به عقیدة ما، عناصر پیرامتنی کتاب مثنوی معنوی دربرگیرنده، تداوم‌بخش و تکمیل‌کنندة متن کانونی‌ مثنوی محسوب می­شوند. این عناصر به خوبی از عهدة ایفای مسلّم‌ترین نقش پیرامتن یعنی تحقّق و تکمیل معنای متن اصلی برآمده‌اند. عناصر پیرامتنی مثنوی معنوی، آشکارا در جهت سامان دادن به ساختار و کلیّت روایت و ایجاد همپیوندی و تناسب بین دیگر اجزای متن پریشان‌نمای آن به کار گرفته شده‌اند. در واقع حضور پیرامتن‌ها در کتاب مثنوی، نوعی مکانیسم جبران برای گسسته‌واری روساختی متن آن به شمار می‌رود. از سوی دیگر این عناصر پیرامتنی عرصۀ تحقق گفت‌و‌گویی راستین میان مؤلف و مخاطب و نشانۀ روشنی از عنایت مولانا به نقش چشمگیر مخاطب در معناآفرینی متن است. بنابراین مجموعۀ این عناصر پیرامتنی نه تنها در دریافت و فهم متن مثنوی تأثیر قابل اعتنایی دارند، بلکه عموماً در فرایند معناسازی و مشارکت فعال خواننده، نقش برجسته­ای پیدا می­کنند.
     مقالة حاضر در پرتو بررسی عناصر پیرامتنی این کتابنظیر دیباچه‌ها، عناوین منثور و پیش‌گویه مثنوی، کارکردهای متصوّر برای به­کارگیری پیرامتن توسط مولانا را مورد مطالعه قرار می­دهد. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of Paratextuality in Reception and Understanding of Mathnawi Ma'navi 2

نویسنده [English]

  • Ebrahim SALIMIKOUCHI
چکیده [English]

The paratextual elements are the thresholds to the world of text. They are considered among indicators which are the key to understanding and receiving of text. In this paper, we aim to evaluate the effect of paratextual elements and their implications in the process of meaning reconstruction and receiving by the reader. In other words, in the light of study of these paratextual elements such as preamble and prose titles of Mathnawi Ma'navi, we stand for the hypothesis about the reasons of this employ of paratextual elements by Mowlana Jalal ad-Din Muhammad.
In our opinion, the paratextual elements of Mathnawi Ma'navi play a role of completing and orienting in the general meaning of original text. These elements are available in order to organize and structure the whole narration and the other components of Mathnawi's text, which seem apparently disheveled. In fact, the presence of paratextual elements in Mathnawi, is justified by a compensatory mechanism to its outward ruptures.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mathnawi Ma'navi
  • Mowlana
  • paratextuality
  • reader
  • contract of reading
آدورنو، تئودور (1374). «جایگاه راوی در رمان معاصر»، ترجمة یوسف اباذری، ارغنون، س 2، ش 7و8.
الهی قمشه‌ای، حسین (1379). دربارۀ فیه‌مافیه، مقالات، تهران: روزنه.
انوری، حسن (1372). «نگاهی به غزلیات مولانا»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، شماره اول.
باختین، میخائیل (1387). تخیل مکالمه‌ای: جستارهایی دربارۀ رمان، ترجمه رؤیا پورآذر، تهران: نشر نی.
برتنس، هانس (1384). مبانی نظریه ادبی، ترجمة محمد رضا ابوالقاسمی، تهران: نشر ماهی.
بورگل، کریستوف (1386). «سخن کشتی و معنی هم چو دریا: پاره­ای ملاحظات درباره جلوه­های صورت در غزل مولوی»، میراث مولوی: شعر و عرفان در اسلام، ترجمة مریم مشرف، تهران: سخن.
بهرامعلیان، تهمینه (1386). «نقد بومی در موزه هنرهای معاصر»، آینه خیال، شماره 4، ص. 50-55.
بیردزلی، مونروسی و هاسپرس، جان (1376). تاریخ و مسائل زیباشناسی، ترجمة محمد سعید حنایی کاشانی، تهران: هرمس.
پوینده، محمد (1373). سودای مکالمه، خنده، آزادی: میخاییل باختین، تهران: آرست.
حسینی، مریم (1382). در سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم. حدیقه الحقیقه، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
حمید، فاروق (1383). «فنون قصه سرایی در مثنوی مولانا جلال­الدین رومی: آشفتگی روایی یا توالی منطقی؟»، ترجمة عبدالرزاق حیاتی، نامه فرهنگستان، دوره 6، شماره 3.
ریتر، هلموت (1382). «زندگینامه جلال‌الدین مولوی»، ترجمة بهاءالدین خرمشاهی، در دهباشی، علی (به کوشش)،  تحفه‌های آن­جهانی، تهران: انتشارات سخن. 
شفیعی کدکنی، محمد رضا (1362). «نظر جرجانی در باب صور خیال»، مجلة نشر دانش، شماره 3.
شیمل، آن­ماری (1367). شکوه شمس، ترجمة حسن لاهوتی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.  
فرزاد، مسعود (1348). «داستان‌نویسی از نظر مولوی»، چند سخنرانی، انتشارات ادارۀ کل فرهنگ و هنر فارس.
فروزانفر، بدیع الزمان (1361). رساله در تحقیق و شرح زندگانی مولانا، تهران: زوار.
قویمی، مهوش (1385). «در آستانۀ متن»، پژوهش زبان‌های خارجی، سال دوازدهم، شماره 33، ص 115-132.
کونزهوی، دیوید (1371). حلقۀ انتقادی، ترجمة مراد فرهادپور، تهران: گیل.
 گلشیری، هوشنگ (1378). باغ در باغ، ج2، تهران: نیلوفر.
گولپینارلی، عبدالباقی (1363). مولانا جلال‌الدین، ترجمه و توضیحات توفیق سبحانی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
___________ (1382). «آثار مولانا»، ترجمة توفیق سبحانی در دهباشی، علی (به کوشش)،  تحفه‌های آن­جهانی، تهران: انتشارات سخن. 
___________ (1382). «دوران آرامش و کمال در حیات مولانا»، ترجمة توفیق سبحانی در دهباشی، علی (به کوشش)،  تحفه‌های آن­جهانی، تهران: انتشارات سخن. 
___________ نثر و شرح مثنوی شریف، دفتر دوم، ترجمه توفیق ه. سبحانی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1371.
محجوب، محمد جعفر (1382). «مثنوی مولانا جلال‌الدین»، در دهباشی، علی (به کوشش)،  تحفه‌های آن­جهانی، تهران: انتشارات سخن. 
موحد، محمّد علی (1382). «سیری در آثار منثور مولانا» در دهباشی، علی (به کوشش)،  تحفه‌های آن­جهانی، تهران: انتشارات سخن.
مولانا، جلال الدین محمد بلخی (1382). مثنوی معنوی، به تصحیح رینولد نیکلسون، تهران: هرمس.
_________________ (1388 الف). غزلیات شمس تبریز، مقدمه، گزینش و تفسیر: محمد‌رضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
_________________ (1388 ب).  فیه ما فیه، تصحیح و توضیح توفیق سبحانی، تهران: کتاب پارسه.  
واینسهامر، جوول (1381).  هرمنوتیک فلسفی و نظریۀ ادبی،ترجمة مسعود علیا، تهران: ققنوس.
هارلند، ریچارد (1382). درآمدی تاریخی بر نظریه ادبی از افلاطون تا بارت، ترجمة علی معصومی و دیگران، تهران: چشمه.
یورگنسن، ماریان و فیلیپس لوئیز (1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمة هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
 
Aragon, Louis. (1981). Je n'ai jamais appris à écrire ou Les incipit, Paris: Flammarion.
Barthes, Roland. (1984). Le bruissement de la langue, Paris: Seuil.
Coleridge, Samuel Taylor. (1965). Biographia Literaria, Oxford University Press. 
Del Lungo, Andrea. (2003). L'incipit romanesque, Paris: Seuil.
Demougin, Jacques. (1985). Dictionnaire historique, thématique et technique des littératures, Paris: Larousse.
Ferraiolo, William. (1996)."Individualism and Descartes", Teorema, vol. XVI/1, pp. 71-86.
Genette, Gérard. (1982). Palimpsestes,Paris: Seuil.
____________. (1982). Palimpsestes, Paris: Seuil.
____________. (1983). «Cent ans de la critique littéraire» in Le Magazine littéraire, no 192.
____________. (1987). Seuils, Paris: Seuil.
Hamon, Philippe. (1975). «Clausules» in Poétiques no 24, Paris.
Jakobson, Roman. (1977). Huit questions de poétique, Paris: Seuil.
Jouve, Vincent. (2001). La poétique du roman, Paris: Armand Colin.
Mitterand, Henri. (1979). « Les titres dans les romans de Guy des Cars » in Sociocritique, Paris: Nathan.
Schleiermacher, Friedrich. (1998). Hermeneutics and Criticism, translated and edited by Andrew Bowle, Cambrige University Press.
Scholes, Robert and Kellogg, Robert. (1976). The Nature of Narrative, London and New York: Oxford University Press.
Sell, Roger. (2000). Literature as Communication, Amsterdam and Philadelphia: Benjamins Publishing Company.   
Toolan, Micheael. (2002). Narrative: A critical Linguistic Introduction, London and New York: Routledge.
Tyson, Lois. (1999). Critical Theory Today, New York and London: Routledge.